Kako reagovati na samopovređivanje?

Samopovređivanje je jedna od najozbiljnijih manifestacija problema u pona- šanju kod osoba sa neurorazvojnim poremećajima. Karakteriše ga oštećenje tkiva koje u najtežim slučajevima dovodi do ireverzibilnih mutilacija, traj- nog gubitka vida ili traumatskih ozleda mozga. U savremenim klasifikacionim sistemima samopovređivanje nije prepoznato kao poseban klinički entitet bu- dući da može biti simptom većeg broja različitih poremećaja. Čak i u slučaju biološki uzrokovanog samopovređivanja (Leš Nianov sindrom, gastoezofage- alni refluks, upala srednjeg uva, lišavanje sna i sl.) ovaj oblik atipičnog po- našanja uglavnom je socijalno potkrepljivan. Otuda je u svrhu kontrole samopo- vređivanja neophodno jasno odrediti antecedente (događaje koji su prethodili pojavi samopovređivanja), kao i njegove direktne posledice ispoljene u uobi- čajenim reakcijama neposrednog okruženja. Nakon funkcionalne procene pona- šanja i funkcionalne analize samopovređivanja moguće je kreirati individu- alni program tretmana. Intervencija se može zanivati na gašenju, različitim oblicima diferenciranog potkrepljivanja i manipulisanju antecedentima. U slučaju samopovređivanja koje se automatski potkrepljuje koriste se različite metode senzornog gašenja, obezbeđivanja takmičarskog stimulusa i diferen- ciranog potkrepljivanja. Neki oblici samopovređivanja su uslovljeni većim brojem činilaca što sam tretman čini znatno kompleksnijim

Kvantifikacija šireg autističkog fenotipa u opštoj populaciji

There is growing evidence that autism and Asperger syndrome lie on a continuum of disabilities in a domain of social interaction, communication and restricted and stereotype interests and activities. Broader autistic phenotype was identified in parents and siblings of children with autism, implying that there are no strong boundaries between autism and so called normality. In addition, it is quite possible that some autistic traits could be found in neurotypical population. The objective of this research was to determine distribution of autism quotient scores within typical population. The sample consisted of 82 participants (10 males and 72 females), aged from 20.5 to 27 (M=22.42; SD=1.40). Autistic traits were quantified using Autistic spectrum quotient (AQ). It is self-administered, 50 items scale, for identifying the degree to which any individual adult of normal IQ may have autistic traits. It was revealed that none of the participants reached cut-off score. Autistic quotient values ranges from 2 to 24 (M=12.51; SD=4.44). Distribution of obtained AQ scores was almost normal. Further investigations in bigger control groups as well as in different clinical samples are needed.Sve je više dokaza da autizam i Aspergerov sindrom predstavljaju različite tačke kontinuuma poremećaja u oblasti socijalnih interakcija, komunikacije i ograničenih i stereotipnih interesovanja i aktivnosti. Pojava šireg autističkog fenotipa kod roditelja, braće i sestara dece sa autizmom, upućuje na zaključak da između autizma i normalnosti ne postoje stroge granice. Osim toga, sasvim je moguće da se i kod neurotipičnih ispitanika mogu uočite neke crte autizma. Ovo istraživanje je sprovedeno u cilju utvrđivanja distribucije autističkog koeficijenta u opštoj populaciji. Uzorkom su obuhvaćena 82 ispitanika (10 muškog i 72 ženskog pola), uzrasta između 20,5 i 27 godina (AS=22,42; SD=1,40). Autističke crte su kvantifikovane upotrebom Koeficijenta autističkog poremećaja (AQ). Reč je o instrumentu samoprocene koji se sastoji iz 50 ajtema kojima se mogu identifikovati crte autizma kod odraslih osoba prosečnih intelektualnih sposobnosti. Ni jedan ispitanik iz našeg uzorka nije dostigao vrednost graničnog skora. Vrednost AQ skorova kretale su se u opsegu od 2 do 24 (AS=12,51; SD=4,44), pri čemu je distribucija skorova bila bliska normalnoj. Potrebno je da se sprovedu dalja istraživanja upotrebom navedene skale na većim uzorcima neurotipičnih osoba, kao i na različitim kliničkim uzorcima

Digitalna inkluzija osoba sa invaliditetom

Digitalnu revoluciju osamdesetih godina XX veka pratio je svojevrsni sajberoptimizam, tj. uverenje da će masovna upotreba informaciono-komunikacionih tehnologija unaprediti kvalitet života njenih korisnika i umanjiti postojeće socijalne nejednakosti. Međutim, ubrzo je postalo jasno da svim ljudima nisu u podjednakoj meri dostupni digitalni uređaji. Prva generacija istraživanja u oblasti digitalne nejednakosti uglavnom se orijentisala na pronalaženje činilaca koji doprinose digitalnom jazu između bogatih i siromašnih, starih i mladih, muškaraca i žena, ali i osoba sa invaliditetom i njihovih sugrađana bez ikakvog oblika ometenosti. Iako su postojeće nejednakosti i danas prisutne, širenje interneta i mnogo veća pristupačnost savremenih digitalnih tehnologija u razvijenim delovima sveta, dovela je do njihove široke upotrebe. U nekim zemljama zabeležen je čak reverzan trend, tako da su žene, na primer, preuzele primat u korišćenju interneta. Ubrzo je, međutim, postalo jasno, da puko korišćenje interneta ne doprinosi punoj digitalnoj inkluziji. Razlike u digitalnoj pismenosti i profilima korišćenja interneta ukazuju na novi oblik digitalne nejednakosti. Invaliditet samo produbljuje već postojeće izvore nejednakosti. Odnos između invaliditeta i drugih činilaca koji utiču na digitalnu ekskluziju veoma je složen i polivalentan. Vrsta i stepen ometenosti, rodni identitet, obrazovni nivo, bruto nacionalni dohodak, prihodi domaćinstva, pogrami podrške u lokalnoj zajednici samo su neki od faktora koji utiču na nivo digitalne pariticipacije osoba sa invaliditetom. Treća generacija istraživanja u oblasti digitalnih nejednakosti jedva da je dotakla problematiku osoba sa invaliditetom. Aktuelna istraživanja u ovoj oblasti proistekla su iz činjenice da osobe sa jednakim pristupom informaciono-komunikacionim tehnologijama, jednako razvijenim digitalnim veštinama i sličnim profilima upotrebe interneta nemaju nužno istu sposobnost da svoje vreme provedeno u online okruženju na isti način iskoriste za dobijanje određenih benefita u svakodnevnom životu. Očekujemo da će se u budućnosti sve veći broj istraživačkih projekata baviti i ovim aspektom digitalne inkluzije osoba sa invaliditetom.Odgojno-obrazovna, socijalna i zdravstvena infrastruktura za djecu s teškoćama i osobe s invaliditeto

Španija - kolevka evropske surdologije

Up to XVI century it was generally believed that deaf people were uneducable. Since they could not learn to speak they should not legally inherit possessions of their parents. There were many deaf children in aristocratic families of that time, due to consanguineous marriages and they were entrusted to the care of Spanish monks who undertook the teaching of deaf children. The first teacher of the deaf was fray Pedro Ponce de León. Although his teaching was not limited to speech alone, he became famous by challenging the conventional wisdom that deaf people could not learn to speak. He began his work by teaching deaf students to write and than proceeded to pronunciation. The second famous teacher of the deaf of that time was Manuel Ramírez de Carrión. Contrary to Ponce's method his students were primarily thought pronunciation and they were discouraged to use sign language. Some elements of his teaching methods, especially manual alphabet, were revealed in public thanks to plagiarism of Juan Pablo Bonet. These teachers set strong foundation for establishing surdology as an independent profession in XVIII century, by Jacobo Rodríguez Pereira.Sve do XVI veka vladalo je mišljenje da se gluve osoba ne mogu obrazovati. S obzirom na to da ne mogu da ovladaju govorom gluva deca nisu imala pravo nasleđivanja svojih roditelja. Zbog sklapanja brakova između bliskih srodnika u aristokratskim porodicama toga doba bilo je puno gluve dece, čije je obrazovanje povereno španskim monasima. Prvi učitelj gluvih bio je fratar Pedro Ponce de León. Iako njegovo podučavanje nije bilo ograničeno samo na govor, on je postao poznat upravo po tome što je srušio uvreženo mišljenje da gluve osobe ne mogu da se nauče govoru. Svoje podučavanje uvek je počinjao pisanjem, a tek je potom prelazio na izgovor glasova. Drugi poznati učitelj gluvih toga doba bio je Manuel Ramírez de Carrión. Nasuprot Ponseovom metodskom postupku on je najviše pažnje poklonio artikulaciji glasova, obeshrabrujući svoje učenike da koriste znakovni jezik. Neki elementi njegovog metoda, poput manuelnog alfabeta, poznati su nam zahvaljujući plagijarizmu Juan Pablo Boneta. Ovi učitelji gluve dece su postavili temelje surdologiji kao nezavisnoj profesiji koju će u osamnaestom veku osnovati Jacobo Rodríguez Pereira

Correlation between aggressive behaviour and stress in people with intellectual disability in relation to the type of housing

Backround: Several research findings indicate that aggression in individuals with intellectual disability (ID) is significantly associated with environmental, housing and living conditions. The aim of this study is to determine levels and forms of aggressive behaviour found among individuals with ID; also examine levels of stress experienced as a result of housing conditions and relationships between aggressive behaviours and stressful experiences encountered among individuals with ID living in different housing types. Method: A total of 122 participants participated in the study, 51 of whom reside in institutions, 38 of whom live with families and 33 of whom participate in supported housing programmes. Following instruments have been used: The Lifestress Inventory, The Adult Scale of Hostility and Aggression Reactive-Proactive (A-SHARP). Results: The results reveal that there is a connection between housing types and levels and forms of aggressive behaviour and the level of stress experienced by the individuals with ID. Aggressive behaviour is least pronounced among the participants living in supported housing programmes (verbal aggression: p=0.001; bullying: p=0.002; covert aggression; p=0.003; hostility affect: p=0.002 and physical aggression: p=0.001). Among the participants living in institutions and with families is no statistically significant difference in terms of the level of any form of aggressive behaviour. Participants from supported housing programmes showed significantly lower levels of stress in comparison to the other two sub-samples (p=0.000). Conclusions: There is a statistically significant correlation between aggressive behaviour among individuals with ID and experienced stress, depending on the type of the participants housing

Ironija, prevara i teorija uma kod osoba sa intelektualnom ometenošću i dualnim dijagnozama

Background/Aim. The ability to comprehend and produce irony and deception is rarely explored in people with intellectual disability (ID) or dual diagnoses (DD). The ability to understand irony and deception appears to be related to many cognitive skills, but some authors point out that the theory of mind is one of the most important factors for this ability. This research was conducted to determine the linguistic aspects of production and comprehension of irony and deception in adults with ID and DD, as well as the relationship of these abilities with theory of mind. Methods. The sample consisted of 120 people with ID aged between 20 and 56. Half of the sample comprised people with DD. Four subscales from the Assessment Battery for Communication were used to assess the participants' abilities to produce and comprehend irony and deception. False-belief tasks from "appearance-reality" category were used in theory of mind assessment. The level of intellectual functioning was measured by the Raven's progressive matrices, while the Peabody Picture Vocabulary Test was used to assess speech comprehension ability. Results. The results show that participants with DD and ID comprehend and produce false statements better than ironic ones. Participants with ID were more successful in production than in comprehension tasks of both false and ironic statements, while the same was true for participants with DD only for ironic statements. Participants with ID were significantly more successful than participants with DD in irony comprehension tasks. In participants with ID, first-order theory of mind significantly correlated only with the ability to produce irony, and second-order theory of mind significantly correlated with producing irony and deception. There were no significant correlations between theory of mind and producing and comprehending irony and deception in participants with DD. Conclusion. Although differences in some aspects of assessed abilities were found between the two groups of participants, the similarities in the profile of these abilities were dominant. Results of variability can be explained by differences in speech comprehension ability more than by differences in nonverbal intellectual functioning or theory of mind acquisition. Future studies should assess the influence of other cognitive factors.Uvod/Cilj. Sposobnost razumevanja i produkcije ironije i prevare je retko izučavana u populaciji osoba sa intelektualnom ometenošću (IO) ili dualnim dijagnozama (DD). Sposobnost razumevanja ironije i prevare se dovodi u vezu sa mnogim kognitivnim veštinama, ali neki autori ističu da je upravo teorija uma jedan od najznačajnijih faktora za ovu sposobnost. Ovo istraživanje je sprovedeno radi utvrđivanja lingvističke sposobnosti razumevanja i produkcije ironije i prevare odraslih osoba sa IO i DD, kao i utvrđivanja odnosa između ovih sposobnosti i teorije uma. Metode. Uzorak je činilo 120 osoba sa IO starosne dobi između 20 i 56 godina. Polovinu uzorka činile su osobe sa DD. Za procenu ispitanikovih sposobnosti produkcije i razumevanja ironije i prevare korišćene su četiri supskale iz Baterije za procenu komunikacije. Za procenu teorije uma korišćeni su zadaci lažnog verovanja iz kategorije "izgled-realnost". Nivo intelektualnog funkcionisanja proveravan je Ravenovim progresivnim matricama, dok je sposobnost razumevanja govora procenjivana Peabody Picture Vocabulary testom. Rezultati. Rezultati pokazuju da ispitanici sa IO i DD bolje razumeju i produkuju lažne nego ironične iskaze. Ispitanici sa IO su uspešniji u zadacima produkovanja, nego u zadacima razumevanja, kako lažnih, tako i ironičnih iskaza, dok za ispitanike sa DD ovo važi samo za ironične tvrdnje. U zadacima razumevanja ironije, ispitanici sa IO su bili značajno uspešniji od ispitanika sa DD. Kod ispitanika sa IO teorija uma prvog reda ostvarila je značajne korelacije samo sa sposobnošću produkcije ironije, a teorija uma drugog reda sa produkcijom ironije i produkcijom prevare. U grupi ispitanika sa DD nisu ustanovljene značajne korelacije između teorije uma i produkcije i razumevanja ironije i prevare. Zaključak. Između dve grupe ispitanika pronađene su razlike u nekim aspektima ispitivanih sposobnosti, ali ipak dominiraju sličnosti u profilu ovih sposobosti. Varijabilnost rezultata više objašnjava razlike u sposobnosti razumevanja govora, nego razlike u neverbalnom intelektualnom funkcionisanju ili usvojenosti teorije uma. Narednim istraživanjima trebalo bi proveriti uticaj drugih kognitivnih faktora

Paralinguistic abilities of adults with intellectual disability

The aim of this research was to determine the ability level of paralinguistic production and comprehension in adults with intellectual disability (ID) with regard to the level of their intellectual functioning and presence of co-morbid psychiatric conditions or dual diagnosis (DD). The sample consisted of 120 participants of both genders, ranging in age between 20 and 56 years (M=31.82, SD =8.702). Approximately 50% of the sample comprised participants with a co-existing psychiatric condition. Each of these two sub-samples (those with ID only and those with DD) consisted of 25 participants with mild ID and 35 participants with moderate ID. The paralinguistic scale from The Assessment Battery for Communication (ABaCo; Sacco et al., 2008) was used to assess the abilities of comprehension and production of paralinguistic elements. The results showed that the participants with mild ID are more successful than the participants with moderate ID both in paralinguistic comprehension tasks (p =.000) and in paralinguistic production tasks (p =.001). Additionally, the results indicated the presence of separate influences of both ID levels on all of the paralinguistic abilities (F [116]= 42.549, p =.000) and the existence of DD (F[116] = 18.215, p =.000).This is the peer-reviewed version of the article: Dordević, M.; Glumbićs, N.; Brojčin, B. Paralinguistic Abilities of Adults with Intellectual Disability. Res. Dev. Disabil. 2016, 48, 211–219. [https://doi.org/10.1016/j.ridd.2015.11.001

Značenje autizma – šta bi radni instruktori trebalo da znaju?

U evropskim zemljama stepen zaposlenosti osoba sa autizmom retko prelazi 10%. Zaposlene osobe sa autizmom uglavnom nemaju pristup kompetitivnom obliku zapošljavanja uz podršku, a njihove mesečne zarade su često niže od primanja kolega za isti posao i nivo kvalifikacija. Jedan od razloga je i nedovoljno strukturiran program obuke za radne instruktore i druge stručnjake koji bi trebalo da učestvuju u pripremi osoba sa autizmom za radne aktivnosti. To je i bio motiv da se kreira međunarodni, on-line program obuke za radne instruktore osoba sa autizmom, koji sadrži šest modula: Značenje autizma, Teškoće osoba sa autizmom na radnom mestu; Razvoj i upravljanje kompetencijama zaposlenih osoba sa autizmom; Radna prava osoba sa autizmom u međunarodnom, evropskom i nacionalnom kontekstu; Proces izbora kandidata za posao prilagođen osobama sa autizmom i Organizacijska socijalizacija. Partnerska organizacija iz Srbije bila je zadužena za razvoj prvog modula. Kurikulum je kreiran u nekoliko faza: analiza literature, panel diskusija, fokus grupe sa radnim instruktorima i razmena ideja sa drugim partnerskim organizacijama. Konačnu strukturu prvog modula čini pet sesija: Karakteristike osoba sa autizmom, Eksplanatorni koncepti autizma (hipoteze deficita teorije uma, egzekutivnih funkcija i loše centralne koherencije) primenjeni na radno okruženje; Podtipovi autizma i heterogenost spektra; Pristup autizmu baziran na jakim stranama i Vodič za poslodavce. Očekujemo da će kurikulum obuke imati svoj konačni oblik tek nakon pilotiranja projekta, kada će celokupan program obuke biti dostupan i na srpskom govornom području

Odnos između rezilijentnosti i upotrebe cigareta i alkohola kod adolescenata sa intelektualnom ometenošću

Background/Aim. Resilience is related to the substance use in adolescence. However, little is known about the nature of this relation in adolescents with intellectual disability (ID). The aim of this research was to determine the relation among three domains of resilience (sense of mastery, sense of relatedness and emotional reactivity) and the substance use (cigarettes, alcohol, and marijuana) in adolescents with ID. Methods. The sample consisted of 100 adolescents of both genders with mild ID and aged 13-20 years. The Resiliency Scales for Children and Adolescents were used to assess resilience. Results. In the adolescents with ID, resilience was significantly related to the use of cigarettes (x2 = 13.384; df = 3; p = 0.004), but not to the use of alcohol (x2 = 6.789; df =3; p > 0.05). Out of the three assessed domains of resilience, increased emotional reactivity was the only significant predictor of cigarette use. Conclusion. The obtained results suggest that emotional difficulties may increase the risk of cigarette use in adolescents with ID.Uvod/Cilj. Rezilijentnost je povezana sa upotrebom psihoaktivnih supstanci u adolescenciji, ali malo se zna o prirodi ove veze kod adolescenata sa intelektualnom ometenošću (IO). Cilj istraživanja bio je utvrđivanje povezanosti između tri domena rezilijentnosti (osećanja kontrole nad vlastitim životom, osećanja povezanosti i emocionalne reaktivnosti) i upotrebe cigareta, alkohola i marihuane kod adolescenata sa IO. Metode. Uzorak je činilo 100 adolescenata sa IO, oba pola, uzrasta 13-20 godina. Za procenu rezilijentnosti korišćene su Skale rezilijentnosti za decu i adolescente (Resiliency Scales for Children and Adolescents). Rezultati. Kod adolescenata sa IO rezilijentnost je bila značajno povezana sa upotrebom cigareta (x2 = 13,384; df = 3; p = 0,004), ali ne i sa upotrebom alkohola (x2 = 6,789; df =3; p > 0,05). Od tri ispitana domena rezilijentnosti, samo je povišena emocionalna reaktivnost bila značajan prediktor upotrebe cigareta. Zaključak. Dobijeni rezultati sugerišu da emocionalne teškoće mogu povećati rizik od upotrebe cigareta kod adolescenata sa IO

Detekcija 'ekstremno muškog mozga' u penitensijarnoj ustanovi

According to extreme male brain theory persons with autism spectrum disorders show imbalanced cognitive style characterized by poor empathizing and superior systemizing abilities. The objective of this research was to determine the existence of persons with extreme male brain within penitentiary institutions. The sample consisted of 200 men from Juvenile correctional facility in Valjevo, aged from 17 to 58 (M=25.9; SD=7.96). Empathizing ability was determined by The Cambridge Behavior Scale - EQ (Baron-Cohen, Wheelwright, 2004), while the systemizing ability was determined using The Revised Cambridge Behavior Scale - SQ (Baron-Cohen, Richler, Bisarya, Gurunathan & Wheelwright, 2003). It was revealed that 3 (1.5%) participants have extreme male brain. However, more detailed analysis show that all three participants have hyper- developed systemizing ability and slightly poor empathizing. None of them met DSM-IV-TR criteria for any pervasive developmental disorder. It could be concluded that the occurrence of extreme male brain within penitentiary institutions is rather rare and could not be always attributed to autism spectrum disorders.Prema teoriji 'ekstremno muškog mozga' osobe sa poremećajima autističkog spektra ispoljavaju nebalansirani kognitivni stil koga karakteriše nedovoljno razvijena empatija i izuzetno razvijena sposobnost sistematizacije. Ovo istraživanje je sprovedeno u cilju utvrđivanja eventualne pojave ekstremno muškog tipa mozga u penitensijarnoj instituciji. Uzorak je činilo 200 muškaraca u Kazneno-popravnom domu u Valjevu, uzrasta od 17 do 54 godina (AS=25,9; SD=7,96). Sposobnost empatisanja je utvrđena primenom The Cambridge Behavior Scale - EQ (Baron-Cohen, Wheelwright, 2004), dok je za procenu sistematizacije korišćena The Revised Cambridge Behavior Scale - SQ (Baron-Cohen, Richler, Bisarya, Gurunathan & Wheelwright, 2003). Ekstremno muški tip mozga utvrđen je kod 3 (1,5%) ispitanika. Međutim, detaljnija analiza je pokazala da sva tri ispitanika imaju izuzetno razvijenu sposobnost sistematizovanja i neznatno ispodprosečnu sklonost ka empatisanju. Nijedan ispitanik ne ispunjava kliničke kriterijume za bilo koji pervazivni poremećaj razvoja DSM-IV-TR. Može se zaključiti da se u penitensijarnim ustanovama nalazi mali broj ispitanika sa ekstremno muškim mozgom, kao i da se ovakav tip moždane organizacije ne može uvek dovesti u vezu sa poremećajima autističkog spektra